Neft pulları əhali arasında düzgün bölüşdürülür? - Ekspertdən fərqli YANAŞMA

Problem Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) özündə deyil, büdcəyə köçürdüyü vəsaitlərin xərclənməsində var. Bunu Sonxeber.az-a iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli Azərbaycanın neftdən əldə etdiyi gəlirlərin vətəndaşlar arasında ədatli bölüşdürülməməsi, yaxud düzgün xərclənməməsi ilə bağlı fikirlərə münasibət bildirirkən deyib.

Onun sözlərinə görə, əslində ARDNF-nin özündə problem yoxdur: "ARDNF yaradılarkən beynəlxalq təcrübəyə əsaslanılıb, bir çox ölkənin bu yöndə atdığı addımlar və beynəlxalq qurumların təklifləri, tövsiyyələri nəzərə alınıb. Bütün neft gəlirləri bir mərkəzdə akkumlyasiya olunur, yığılır. Oradan da əsasən dövlət büdcəsinə transfert olunur. Son 15 ili götürsək, dövlət büdcəsinin orta hesabla ən azı yarısı Neft Fondu hesabına formalaşdırılır. Bu da dolayı bölgü yollarından biridir. Yəni vəsaitlər dövlət büdcəsinə köçürülür, oradan da maaşların, təqaüdlərin, sosial təminatların ayrılmasına, yaxud böyük investisiya layihələrinə xərclənir".

N.Cəfərli hesab edir ki, problem büdcədən sonrakı mərhələdə başlayır: "Yəni problem ARDNF-nin özündə deyil, büdcəyə köçürdüyü vəsaitlərin xərclənməsində var. Əsas problem onun xərclənməsində şəffaflığın təmin edilməməsindədir. Neft Fonduna gələn pulların və xərclənən vəsaitin həcmi də məlumdur. ARDNF digər qurumlarla müqayisədə daha şəffafdır. Lakin büdcəyə transfert olunan milyardların sonrakı taleyi ilə bağlı suallar yaranır".

Neft gəlirlərinin vətəndaşlar arasında ədalətli və ya hansı bir şəkildə bölünməsi məsələsinə gəlincə, ekspert vurğulayıb ki, bu, əslində populist yanaşmadır: "Çünki hazırda Neft Fondunda 40 milyard dollara yaxın vəsait var, tutaq ki, bütün vəsait insanlar, 10 milyona yaxın əhali arasında bərabər şəkildə bölüşdürüldü, bəs dövlət büdcəsi sonra nə ilə formalaşdırılacaq? Ölkə iqtisadiyyatının gücü çatmayacaq ki, özü-özünün büdcəsini formalaşdırsın. İkincisi, inflyasiya sürətlənəcək. Mal və xidmət bolluğu , istehsalın çox çeşidliyi yoxdursa, bu, qiymətlərə təsir edəcək. Obrazlı desək, bu gün 1 manata aldığımızı, sabah 5 manata alacağıq".

İqtisadçının sözlərinə görə, hökumətin və ictimai nəzarətin üzərinə düşən əsas problem o olmalıdır ki, Neft Fondundan ayrılan vəsaitin sonrakı taleyi ilə bağlı məsələlər daha şəffaf şəkildə araşdırılsın və büdcəyə edilən transfertlərin xərclər bölümünə daha diqqətlə yanaşılsın, şəffaflılıq, hesabatlılıq artırılsın: "Bu sahədə hökumətin atdığı addımlara ictimai və ya parlament nəzarəti olsun. Əsas problem budur, yoxsa Neft Fondunun özü, neft pullarının ədalətli bölgüsü ilə bağlı problem ikinci dərəcəlidir. ARDNF əslində öz funksiyasını son illər yerinə yetirir. Yığılan vəsaiti büdcə vasitəsilə bölüşdürülməsini həyata keçirir. Ancaq sonrakı mərhələdə ciddi problemlər var".

O əlavə edib ki, başqa bir məsələni müzakirəyə çıxarmaq olar: "Neft Fondu böyük həcmdə vəsaitləri xarici banklarda çox aşağı faizlə saxlayır. Ola bilsin elə bir mexanizm yaradılsın ki, Neft Fondu vəsaitinin bir hissəsi yerli investisiya vasitəsilə, yaxud tərəqqi bankı yaratmaqla yerli istehsalın artımına, iş yerlərinin sayının çoxaldılması üçün dayanıqli biznes nümayəndələrinə çox aşağı faizlə və uzunmüddətli kredit verilə bilər. Söhbət oliqarxlara, hansısa böyük şirkətlərə deyil, məhz kiçik və orta sahibkarlığa çox aşağı faizlə və uzunmüddətli kreditlər verilə bilər. Bu da ədalətli bölgünün bir formasıdır. Belə bir addımlar atmaq mümkündür, ancaq Fonda yığılan vəsaitin insanlar arasında bölüşdürülməsi ədalətli deyil, populist yanaşmadır".

N. Cəfərli deyib ki, Neft Fondundan birbaşa ən böyük ayırmalar dövlət büdcəsinədir: "Builki dövlət büdcəsinin 49,8 faizi Neft Fonundan ayrılıb. Büdcədənkənar birbaşa ARDNF-dən maliyyələşən layihələr də var. Bu, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, su kəmərləri, nəqliyyat xətlərinin çəkilməsi, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti, böyük kommunikasiya layihələri, xaricdə təhsillə bağlıdır. Çox təəssüf ki, xaricdə təhsillə bağlı az vəsait ayrıldı və bir müddət sonra dayandırıldı".

Ekspert müqayisə üçün bildirib ki, 1 trilyon dolları vəsait olan Norveç Neft Fondunda - dünyada ən böyük investisiya və yığım fondudur – neft gəlirlərinin xərclənməsi ilə bağlı iki əsas istiqamət götürülüb: "Birincisi, hökumətə kəskin məhdudiyyət qoyulub ki, illik gəlirin 4 faizindən artığını xərcləyə bilməz. Bu da hökumətdə stimul yaradır ki, digər sahələri inkişaf etdirsin, neft fonduna arxayın olmasın. Təqaüdçülərin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün Neft Fonduna əlavə vəsaitin ayrılması üçün icazə verilib. Ona görə Norveçdə təqaüdlər çox yüksəkdir. Növbəti istiqamət gənclərlə bağlıdır – təhsil qrantları, pulsuz ali təhsilə çıxış...".

Məftun Salmanov

Telegramda izləyin

instagramda izləyin