"Qardaş köməyi" qəzeti ilə bağlı nələri bilirik?-Tarixçi-alim

Düz 105 il bundan əvvəl Azərbaycan mətbuatı tarixində xüsusi yeri olan "Qardaş köməyi" qəzeti çapdan çıxmışdır. Qəzetin nəşr edilməsinə səbəb Birinci Dünya Müharibəsinin Qafqaz cəbhəsinin qanlı səhnəsinə çevrilən Şərqi Anadoludan gələn fəlakət xəbərlərinin təsiri altında azərbaycanlı ictimai xadimləri və sahibkarlarının əziyyət çəkən türk-müsəlman əhalisinə kömək göstərmək niyyəti olmuşdur.

1915-ci il martın 11-də Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri Mirzə Əsədullayevin maddi köməyi ilə "Qardaş köməyi" adlı qəzet işıq üzü görmüşdür. Cəmi bir nömrəsi çapdan çıxan bu qəzetdə göstərilirdi ki, əldə olunacaq gəlir hərbzadə müsəlmanlar nəfinə, o cümlədən müharibə zamanı çar Rusiyası ordusundakı azərbaycanlı döyüşçülərə və fəlakətlərə məzuz qalan Anadolu müsəlmanlarına sərf ediləcəkdir. Qəzetin satışından əldə edilən gəlir Qars, Ərdəhan və digər yerlərdə fəlakətə uğramış müsəlmanlara xərcləndi. Bundan sonra Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti Şərqi Anadolunun türk-müsəlman əhalisi üçün yardım toplanılması aksiyasını da həyata keçirdi.

Mövzu ilə bağlı tarixçi-alim Dilavər Əzimli Sonxeber.az-a danışıb. O, bildirib ki, bu qəzetin nəşr olunması barədə Türkiyədən məlumat əldə edib:
"Mənə bildirdilər ki, bunun nəşrlərindən Ərzrumda var. Orada mənə dedilər ki, bu nəşrlərdən Bakıda da olub amma axtarmaq lazımdır.

Tarixçi-alim bildirib ki, müxtəlif mənbələri, arxivləri də axtarsa da, o qəzetin nüsxələrindən tapa bilməyib.
O, zamanında çıxan, gözəl bir qəzet idi. Adı da "Qardaş köməyi" qoyulmuşdu. Əslində o eyni millətin ayrı-ayrı dövlətlərdə, imperiyalarda yaşamış, müxtəlif dövlətlər qurmuş millətin övladlarının ortaya qoyduğu qəzet idi. Doğrudan da bu qəzetdə əvvəldən-axıra qardaşlıq motivləri özünü göstərib. Türkiyədə bununla bağlı tədqiqatlar var. Düzdür bu qəzetlə bağlı indi çox geniş tədqiqatlara başlanılmayıb amma bu tədqiqatlar magistr, doktorluq səviyyəsində aparılıb. Çox istərdim ki, Azərbaycanda onun nüsxələrini biz tapaq. Doğurdan da orada həmin dövrdə Azərbaycan istinadlarının xüsusilə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, Şəmsi Abdullayevin və digərlərinin qardaşlarımıza göstərdiyi köməklər, maddi yardımlar orada öz əksini tapıb.

Xüsusilə Anadoluda, Şərqi Anadoluda baş verən hadisələr, proseslər və bu proseslərdə qardaşın-qardaşa köməyi öz əksini tapıb. Bu qəzetdə o vaxtlar Anadoluda baş verən siyasi proseslər, ermənilərin törətdiyi vəhşiliklər və ən çox xeyriyəçiliklə bağlı yazılar öz əksini tapırdı.

Fəridə Ağazadə

Telegramda izləyin