Tarixi dəyişdirən il: bəşəriyyət dünyanın sonunun gəldiyini düşünüb xaosa necə qərq oldu

Tarixi dəyişdirən il: bəşəriyyət dünyanın sonunun gəldiyini düşünüb xaosa necə qərq olduDünya əvvəllər də fəlakətli iqlim dəyişikliyi ilə üzləşib, lakin bəziləri dövrün sonu ilə müqayisə oluna biləcək təsirə malik olub.

Bəşər tarixinin ən qaranlıq dövrlərindən biri eramızın 536-cı ili olub, səmanın qaraldığı, məhsulların məhv olduğu və sivilizasiyaların əsrlər boyu hiss edilən böhrana məruz qaldığı bir dövrdür.

Lent.az bildirir ki, amerikalı təkamülçü bioloq Skott Trevers "Forbes" üçün yazdığı məqalədə Roma və Çin imperiyalarının yazılı mənbələrində iz qoymuş bu sirli hadisənin səbəb və nəticələrini təhlil edir. Müasirlər həmin ili günəşsiz bir dövr kimi təsvir ediblər: gündüzlər səma qalın boz təbəqə ilə örtülüb, hətta yayda qar yağıb, soyuq və məhsul çatışmazlığı geniş əraziləri bürüyüb. Roma salnamələrində "çörəksiz illər"dən, Çin salnamələrində isə "qeyri-adi qış şaxtalarından" bəhs edilir.

Müasir araşdırmalar göstərir ki, bu, mifik "dünyanın sonu" deyil, güclü vulkan püskürməsinin nəticəsidir. Qrenlandiya və Antarktidadan gələn buz nüvələrinin təhlili atmosferə qlobal emissiyaları göstərən sulfat konsentrasiyasında kəskin sıçrayış tapıb. Bununla belə, elm adamları hələ də fəlakətin dəqiq yerini müəyyən edə bilməyiblər, İslandiyadan Alyaskaya qədər.

Ancaq ən pis şey ondan sonra olub. 539 və ya 540-cı illərdə daha bir güclü püskürmə bu dəfə İlopanqo vulkanından (indiki Salvador ərazisində) baş verib. O, iqlim böhranının təsirlərini daha da gücləndirib, planetin temperaturunun daha da aşağı düşməsinə səbəb olub, nəticədə 2°C-lik kəskin soyuma baş verib. Bu, təbii bioloji ritmləri pozan qlobal sistem üçün böyük dəyişiklikdir.

Ekoloji zəncirvari reaksiya

Püskürmələr günəş işığına maneə törədən, fotosintezi yavaşlatan qalın bir kül örtüyü buraxıb. Məhsullar məhv olub və ekosistemlər dağılmağa başlayıb. Problemlər kənd təsərrüfatından çox-çox kənara çıxır - hətta vəhşi təbiət də əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalıb.

Treversin yazdığı kimi, tanış olan qida məhsullarının yoxa çıxması böcəklərin sayının azalmasına və quşların miqrasiya yollarının pozulmasına səbəb olub. Məməlilər qida çatışmazlığından əziyyət çəkiblər, bu da yırtıcıları ov axtarmaq üçün insan məskənlərinə gəlməyə məcbur edib. İrlandiya salnaməçiləri üç il ardıcıl olaraq çörəksiz qaldıqlarını və Avropada mal-qaranın yorğunluqdan öldüyünü qeyd ediblər.

Lakin ən dağıdıcı nəticə təkcə iqlim böhranı deyil, ondan sonra gələnlər olub.

Tarixi dəyişən pandemiya

541-ci ildə, ilk iqlim fəlakətlərindən cəmi bir neçə il sonra Bizansda Yustinian vəbası başlayıb. 100 milyona qədər insanın ölümünə səbəb olan xəstəlik dəhşətli sürətlə yayılaraq şəhərləri və bütöv rayonları məhv edib. Qlobal soyutma nəticəsində ekosistemlərdə baş verən dəyişikliklərin vəba xəstəliyinin əsas daşıyıcıları olan gəmirici populyasiyasının artmasına səbəb olduğu nəzəriyyəsi var.

Trevers qeyd edir ki, bu fəlakətlərin nəticələri o qədər geniş miqyaslı olub ki, hətta dünyanın siyasi xəritəsinə də təsir edib. Dövlətlər tənəzzülə uğrayıb, iqtisadiyyatlar dağılıb, miqrasiya nümunələri dəyişib və sosial strukturlar dramatik dəyişikliklərə məruz qalıb.

Ancaq tarix göstərib ki, fəlakətlər heç də həmişə sivilizasiyanın sonu demək deyil. Bəzi cəmiyyətlərin zəiflədiyi yerlərdə digərləri uyğunlaşmağın və onların yerini tutmağın yollarını tapıblar. Bu dövr təkcə iqlim böhranını qeyd etməyib - bu, bəşər tarixində dönüş nöqtəsi olub və bizə öyrəşdiyimiz dünyanın nə qədər kövrək ola biləcəyini xatırladıb.


Sonxeber.az
Telegramda izləyin
Dünyada   Baxılıb: 285   Tarix: 16 mart 2025  

Şikayətiniz varsa Whatsapp: 051 7028255

Facebookda Paylaş


Oxşar xəbərlər

.

ABŞ məhkəməsi miqrantların deportasiyasına qarşı qərar çıxarıb

ABŞ məhkəməsi ölkə prezidenti Donald Trampın əvvəllər istədiyi kimi, miqrantların təyyarə ilə ölkədən çıxarılmasının dayandırılmasını tələb edib. "Report" "Politico"ya istinadən xəbər verir ki, bu barədə Kolumbiya dairəsinin hakimi Ceyms Boasberqə bildirib. "Bu adamları daşıya

16 mart
.

Trampın köməkçisi: "Ukraynada sülh Kiyevin ərazilərdən imtina etməsini nəzərdə tutur"

"Ukraynadakı münaqişənin sülh yolu ilə həlli Kiyevin gələcək təhlükəsizlik zəmanətləri müqabilində bir sıra ərazilərdən imtina etməsini nəzərdə tutacaq". TASS-a istinadən xəbər verir ki, bunu ABŞ Prezidenti Donald Trampın milli təhlükəsizlik üzrə köməkçisi Mayk Volts bildirib. "Nəzərd

16 mart
.

"Telegram"ın qurucusu Pavel Durov Fransanı tərk etdi

"Telegram" mesajlaşma tətbiqinin qurucusu Pavel Durov Fransanı tərk edib. -ın verdiyi məlumata görə, bu barədə AFP öz mənbələrinə istinadla xəbər yayıb. Bildirilir ki, o, Fransa məhkəməsindən buna icazə alıb. Durovun Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə, daha dəqiq desək, Dubaya yollandığı vurğulanıb

15 mart
.

Fransada bıçaqla silahlanmış qadın və iki oğlu orta məktəbə basqın ediblər

Fransanın Puassi şəhərində qadın və biri bıçaqla silahlanmış iki oğlu Le Korbuzye Liseyinin ərazisinə daxil olublar. Məqsəd şagirdlərdən biri ilə "mübahisəni həll etmək" olub. -ın xəbərinə görə, bu barədə "Parisien" nəşri məlumat verib. Polis ananı və yeniyetmələrdən birini saxlayıb

15 mart
.

Nuhun gəmisi bu ölkədə TAPILDI

Nuhun gəmisi tapıldı. Alimlər 500 il sonra Nuhun gəmisinin Türkiyədə yerini kəşf etdiklərini iddia edirlər. "Daily Mail"ə istinadla bildirir ki, beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu Türkiyənin Ağrı dağından 30 km cənubda yerləşən qayıq formalı kurqanın əslində taxta qabın qalıqları olduğunu iddi

16 mart
.

Zelenski: Ukrayna torpağında xarici kontingent sülhün təminatıdır

Rusiyanın Ukrayna və Avropanın təhlükəsizliyi ilə bağlı qərarlara təsir etmək hüququ yoxdur. Ukrayna torpağında xarici kontingent sülhün təminatıdır. "Report" RBC-Ukraynaya istinadən xəbər verir ki, bu barədə Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski X sosial şəbəkəsində yazıb. "Bu kontingentl

16 mart
.

Doğumun azalması 3 ölkəni NARAHAT ETDİ - XİN rəhbərləri görüşəcək

Martın 22-də Tokioda Yaponiya, Çin və Cənubi Koreya xarici işlər nazirlərinin görüşü olacaq. Yaponoya mediasına istinadla xəbər verir ki, İvaya Takeşi (Yaponiya), Van İ (Çin) və Ço Te Yol (Cənubi Koreya) iqtisadi əməkdaşlıq, xalqlar arasında təmas məsələləri ilə yanaşı, doğum səviyyəsinin azalması d

16 mart
.

Ukraynanın taleyini həll edən rəsmilər bəlli olub

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski sülh danışıqlarında iştirak edəcək nümayəndə heyətinin tərkibini müəyyən edib. "Report"un məlumatına görə, bu barədə Zelenskinin sərəncamında deyilir. Qeyd olunub ki, Prezident Aparatının rəhbəri Andrey Yermakın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinə Andre

15 mart
.

Efiopiyada sərnişin avtobusu çaya düşüb, ölənlər və yaralılar var

Efiopiyanın cənubunda ağır yol qəzası olub, azı 15 nəfər ölüb, 27-i yaralanıb. "Report" xəbər verir ki, bu barədə yerli rəsmilərə istinadən "Fana" məlumat yayıb. Məlumata görə, qəza sərnişin avtobusunun əyləc nasazlığı səbəbindən idarəetməni itirərək çaya düşməsi nəticəsində baş verib

16 mart