Tarixi dəyişdirən il: bəşəriyyət dünyanın sonunun gəldiyini düşünüb xaosa necə qərq oldu

Tarixi dəyişdirən il: bəşəriyyət dünyanın sonunun gəldiyini düşünüb xaosa necə qərq olduDünya əvvəllər də fəlakətli iqlim dəyişikliyi ilə üzləşib, lakin bəziləri dövrün sonu ilə müqayisə oluna biləcək təsirə malik olub.

Bəşər tarixinin ən qaranlıq dövrlərindən biri eramızın 536-cı ili olub, səmanın qaraldığı, məhsulların məhv olduğu və sivilizasiyaların əsrlər boyu hiss edilən böhrana məruz qaldığı bir dövrdür.

Lent.az bildirir ki, amerikalı təkamülçü bioloq Skott Trevers "Forbes" üçün yazdığı məqalədə Roma və Çin imperiyalarının yazılı mənbələrində iz qoymuş bu sirli hadisənin səbəb və nəticələrini təhlil edir. Müasirlər həmin ili günəşsiz bir dövr kimi təsvir ediblər: gündüzlər səma qalın boz təbəqə ilə örtülüb, hətta yayda qar yağıb, soyuq və məhsul çatışmazlığı geniş əraziləri bürüyüb. Roma salnamələrində "çörəksiz illər"dən, Çin salnamələrində isə "qeyri-adi qış şaxtalarından" bəhs edilir.

Müasir araşdırmalar göstərir ki, bu, mifik "dünyanın sonu" deyil, güclü vulkan püskürməsinin nəticəsidir. Qrenlandiya və Antarktidadan gələn buz nüvələrinin təhlili atmosferə qlobal emissiyaları göstərən sulfat konsentrasiyasında kəskin sıçrayış tapıb. Bununla belə, elm adamları hələ də fəlakətin dəqiq yerini müəyyən edə bilməyiblər, İslandiyadan Alyaskaya qədər.

Ancaq ən pis şey ondan sonra olub. 539 və ya 540-cı illərdə daha bir güclü püskürmə bu dəfə İlopanqo vulkanından (indiki Salvador ərazisində) baş verib. O, iqlim böhranının təsirlərini daha da gücləndirib, planetin temperaturunun daha da aşağı düşməsinə səbəb olub, nəticədə 2°C-lik kəskin soyuma baş verib. Bu, təbii bioloji ritmləri pozan qlobal sistem üçün böyük dəyişiklikdir.

Ekoloji zəncirvari reaksiya

Püskürmələr günəş işığına maneə törədən, fotosintezi yavaşlatan qalın bir kül örtüyü buraxıb. Məhsullar məhv olub və ekosistemlər dağılmağa başlayıb. Problemlər kənd təsərrüfatından çox-çox kənara çıxır - hətta vəhşi təbiət də əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalıb.

Treversin yazdığı kimi, tanış olan qida məhsullarının yoxa çıxması böcəklərin sayının azalmasına və quşların miqrasiya yollarının pozulmasına səbəb olub. Məməlilər qida çatışmazlığından əziyyət çəkiblər, bu da yırtıcıları ov axtarmaq üçün insan məskənlərinə gəlməyə məcbur edib. İrlandiya salnaməçiləri üç il ardıcıl olaraq çörəksiz qaldıqlarını və Avropada mal-qaranın yorğunluqdan öldüyünü qeyd ediblər.

Lakin ən dağıdıcı nəticə təkcə iqlim böhranı deyil, ondan sonra gələnlər olub.

Tarixi dəyişən pandemiya

541-ci ildə, ilk iqlim fəlakətlərindən cəmi bir neçə il sonra Bizansda Yustinian vəbası başlayıb. 100 milyona qədər insanın ölümünə səbəb olan xəstəlik dəhşətli sürətlə yayılaraq şəhərləri və bütöv rayonları məhv edib. Qlobal soyutma nəticəsində ekosistemlərdə baş verən dəyişikliklərin vəba xəstəliyinin əsas daşıyıcıları olan gəmirici populyasiyasının artmasına səbəb olduğu nəzəriyyəsi var.

Trevers qeyd edir ki, bu fəlakətlərin nəticələri o qədər geniş miqyaslı olub ki, hətta dünyanın siyasi xəritəsinə də təsir edib. Dövlətlər tənəzzülə uğrayıb, iqtisadiyyatlar dağılıb, miqrasiya nümunələri dəyişib və sosial strukturlar dramatik dəyişikliklərə məruz qalıb.

Ancaq tarix göstərib ki, fəlakətlər heç də həmişə sivilizasiyanın sonu demək deyil. Bəzi cəmiyyətlərin zəiflədiyi yerlərdə digərləri uyğunlaşmağın və onların yerini tutmağın yollarını tapıblar. Bu dövr təkcə iqlim böhranını qeyd etməyib - bu, bəşər tarixində dönüş nöqtəsi olub və bizə öyrəşdiyimiz dünyanın nə qədər kövrək ola biləcəyini xatırladıb.


Sonxeber.az
Telegramda izləyin
Dünyada   Baxılıb: 297   Tarix: 16 mart 2025  

Şikayətiniz varsa Whatsapp: 051 7028255

Facebookda Paylaş


Oxşar xəbərlər

.

Bundesver müdafiə halında planların həyata keçirilməsi üçün özəl şirkətləri cəlb edəcək

Bundesver (Almaniya Silahlı Qüvvələri) müdafiə halında gizli planların həyata keçirilməsi üçün ən böyük Almaniya aviaşirkəti "Lufthansa" və dəmiryol konserni "Deutsche Bahn" da daxil olmaqla özəl şirkətləri cəlb etməyi planlaşdırır. "Report" xəbər verir ki, bu barədə "Wel

16 mart
.

Hələb aeroportu yaxın günlərdə fəaliyyətini bərpa edəcək

Hələb Beynəlxalq Hava Limanı martın 18-də fəaliyyətini bərpa edəcək. "Report" SANA agentliyinə istinadən xəbər verir ki, bu barədə Suriyanın Mülki Aviasiya İdarəsi məlumat yayıb. Qurumdan bildirilib ki, Hələb hava limanı bütün texniki və inzibati prosedurlar başa çatdıqdan sonra uçuşları qəbu

16 mart
.

Ekvador öz ərazisində ABŞ hərbi bazasının yerləşdirilməsində maraqlıdır

Ekvador rəsmiləri ABŞ prezident administrasiyasına yaxın lobbiçilərə bildiriblər ki, ölkə öz ərazisində onların hərbi bazasının yerləşdirilməsində maraqlıdır. xəbər verir ki, bu barədə "Reuters" mənbələrə istinadən məlumat yayıb. Qeyd olunur ki, Ekvador rəsmiləri respublikaçı lobbiçilər il

16 mart
.

Serbiya prezidenti kütləvi etirazlar fonunda istefası ehtimalından danışıb

Serbiya Prezidenti Aleksandar Vuçiç ölkədə baş verən etirazlar fonunda istefa verməyə hazırlaşmır. " "ya istinadla xəbər verir ki, o, bunu Belqradda müxalifətin böyük mitinqinin keçirilməsindən sonra mətbuat konfransında bildirib. Serbiya lideri vurğulayıb ki, ordunun hesablamalarına əsasən

16 mart
.

Ərdoğan Trampla danışıb, qlobal məsələlər müzakirə edilib

Türkiyə və ABŞ prezidentləri Rəcəb Tayyib Ərdoğanla Donald Tramp arasında telefon danışığı olub. xəbər verir ki, bu barədə Türkiyə Prezident Administrasiyası məlumat yayıb. Tərəflər ikitərəfli əlaqələri, regional və qlobal məsələləri müzakirə ediblər. Ərdoğan Türkiyə və ABŞ-nin iki müttəfiq ölkə olara

16 mart
.

Zelenski: Ukrayna torpağında xarici kontingent sülhün təminatıdır

Rusiyanın Ukrayna və Avropanın təhlükəsizliyi ilə bağlı qərarlara təsir etmək hüququ yoxdur. Ukrayna torpağında xarici kontingent sülhün təminatıdır. "Report" RBC-Ukraynaya istinadən xəbər verir ki, bu barədə Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski X sosial şəbəkəsində yazıb. "Bu kontingentl

16 mart
.

Avstraliya Ukraynaya sülhməramlı göndərilməsinə münasibət bildirib

"Avstraliya Ukraynaya sülhməramlı missiyalar göndərmək təşəbbüslərini nəzərdən keçirəcək". "Report" xəbər verir ki, bu barədə Avstraliyanın Baş naziri Entoni Albanez "X" sosial şəbəkəsində yazıb. Onun sözlərinə görə, ölkəsi Ukraynada ədalətli və davamlı sülhə doğru istənilə

16 mart
.

Maskdan Marsa planlaşdırılan səfərlə bağlı maraqlı açıqlama

Amerikalı sahibkar və "Space X" şirkətinin təsisçisi İlon Mask Mars planeti ilə bağlı planlarının təfərrüatını açıqlayıb. -ın verdiyi məlumata görə, bu barədə o, özünün "X" sosial şəbəkəsindəki səhifəsində paylaşım edib. Milyarderin sözlərinə görə, 2026-cı ilin sonunda "qırmız

16 mart
.

Alimlər düyü şərabının tullantısını qocalma əleyhinə qidaya çeviriblər

Maniladakı Filippin Universitetinin alimləri tapuy düyü şərabının istehsalının tullantılarını antioksidantlar və qocalma əleyhinə birləşmələr mənbəyinə çevirməyin yolunu tapıblar. "Report" xəbər verir ki, araşdırmanın nəticələri "Discover Food" elmi jurnalında dərc olunub. Onlar müəyyə

16 mart