"Qnunvericilik məktəblərdə zorakılığın qarşısını almaq üçün bəzi tənzimləmələr təqdim etsə də, onların tətbiqi hələ də zəifdir" - AÇIQLAMA

Məktəblərdə şagirdlərin mənfi davranışlarının, xüsusilə zorakılıq, söyüş söymək və müəllimlə kobud rəftarın yayılması cəmiyyətdə ciddi narahatlıq doğurur. Bu hallar yalnız məktəbdaxili mühitə təsir göstərmir, eyni zamanda sosial şəbəkələr vasitəsilə ictimailəşərək həm şagirdlərin şəxsi imicinə, həm də təhsil sisteminin nüfuzuna zərbə vurur. Problemin həlli üçün məsələyə geniş və sistemli yanaşma tələb olunur.

Bəs görəsən bu halların qarşısını almaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov Sonxeber.az – a açıqlama verib:

"Azərbaycanda baş verən bu kimi halların təhlilinə başlarkən, statistik məlumatlar göstərir ki, məktəblərdə zorakılıq və mənfi davranışların səviyyəsi ildən-ilə artmaqdadır. Elm və Təhsil Nazirliyinin 2023-cü il hesabatına əsasən, məktəblərdə baş verən zorakılıq hallarının təxminən 17%-i şagirdlər arasında qarşılıqlı münaqişələrdən, 8%-i isə müəllimlə şagird arasında yaranan qarşıdurmalardan qaynaqlanır. Bu rəqəmlər problemin dərin olduğunu və müvafiq addımların atılmasını zəruri etdiyini göstərir.

Məsələnin köklərindən biri ailə tərbiyəsi və sosial mühitlə bağlıdır. Azərbaycanda bir çox ailələrdə uşaqların davranışına nəzarət zəifdir və şagirdlərin sosial şəbəkələrdə sərbəst fəaliyyəti mənfi təsirlərə məruz qalma ehtimalını artırır. Xüsusən, TikTok və Instagram kimi platformalarda zorakılıq və aqressiv davranışlar əks olunan videoların geniş yayılması bu cür davranışların normal qəbul edilməsinə gətirib çıxarır. Valideynlərin böyük bir hissəsi uşaqlarının onlayn fəaliyyətinə nəzarət edə bilmir və ya bunu vacib hesab etmir.

Azərbaycan qanunvericiliyi məktəblərdə zorakılığın qarşısını almaq üçün bəzi tənzimləmələr təqdim etsə də, onların tətbiqi hələ də zəifdir. Məsələn, "Təhsil Haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu və "Uşaq Hüquqları Haqqında" qanun məktəblərdə zorakılığın yolverilməz olduğunu vurğulayır. Lakin bu qanunların icrasına nəzarət mexanizmləri qeyri-kafidir. 2022-ci ildə qəbul edilmiş "Azərbaycan Gənclərinin Fiziki və Mənəvi Sağlamlığının Qorunması üzrə Dövlət Proqramı" da məktəblərdə zorakılıq hallarını azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuş tədbirləri ehtiva edir, lakin bu proqramın məktəblərdə necə həyata keçirildiyinə dair effektiv monitorinq mövcud deyil.

Dünya təcrübəsi bu məsələnin həlli üçün mühüm nümunələr təqdim edir. Məsələn, Finlandiyada məktəblərdə zorakılığın qarşısını almaq üçün tətbiq olunan "KiVa" proqramı geniş müsbət nəticələr verib. Bu proqramın məqsədi şagirdlər arasında qarşılıqlı hörmətin və empatiyanın artırılmasıdır. Proqram çərçivəsində şagirdlərə psixoloji dəstək göstərilir, zorakılığın mənfi nəticələri izah edilir və müəllimlər zorakılıq hallarını idarə etmək üçün xüsusi təlimlərdən keçirlər. 2019-cu il statistikasına görə, KiVa proqramını tətbiq edən məktəblərdə zorakılıq halları 30%-dən çox azalıb.

Digər bir uğurlu nümunə isə Yaponiyada məktəblərin təhsil sistemində intizam qaydalarının çox ciddi şəkildə tətbiq edilməsidir. Yaponiyada hər bir şagird öz davranışının məsuliyyətini daşımağı öyrənir. Məktəblərdə tərbiyəvi saatlar və xüsusi etik dərslər vasitəsilə uşaqlara qarşılıqlı hörmət və əxlaqi dəyərlər aşılanır. Bu yanaşma şagirdlərin tərbiyəsində ailə-məktəb əməkdaşlığının vacibliyini ön plana çəkir.

Azərbaycanda bu cür proqramların tətbiqi ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Lakin ölkəmizin spesifik sosial-mədəni reallıqları nəzərə alınaraq, bəzi dəyişikliklər edilməlidir. Məktəblərdə zorakılıq və mənfi davranışlarla mübarizə üçün sistemli yanaşma vacibdir. Bu, həm məktəbdə etik qaydaların aydınlaşdırılmasını, həm də şagirdlərə tərbiyəvi və hüquqi biliklərin ötürülməsini əhatə etməlidir. Şagirdlər arasında zorakılıq hallarının ictimailəşməsi sosial şəbəkələrdə belə halların təbliği ilə nəticələnir və bu, böyük bir problemdir.

Valideynlərə və müəllimlərə uşaqların rəqəmsal fəaliyyətinə nəzarət etməklə bağlı təlimlər təşkil olunmalıdır. Bununla yanaşı, sosial şəbəkələrdə etik davranış qaydalarının təbliği aparılmalı, maarifləndirici kampaniyalar həyata keçirilməlidir. Məsələn, pozitiv davranış nümunələri göstərən video və materialların paylaşılması şagirdlər arasında müsbət rəqabəti təşviq edə bilər.

Müəllimlərin rolu burada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müəllimlərə peşəkar inkişaf imkanları təqdim edilməli, zorakılıq hallarını aşkar etmək və idarə etmək üçün təlimlər keçirilməlidir. Həmçinin məktəblərdə psixoloqların fəaliyyətinin artırılması vacibdir. Təhsil müəssisələri psixoloji dəstək xidmətlərini şagirdlər üçün əlçatan etməli və hər bir şagirdin problemlərinin fərdi şəkildə həllinə diqqət yetirməlidir.

Nəticə olaraq, məktəblərdə mənfi davranışların qarşısını almaq üçün tərbiyəvi tədbirlər, qanunvericilikdə islahatlar, psixoloji dəstək və sosial şəbəkələrdə etik qaydaların təbliği bir-birini tamamlamalıdır. Bu tədbirlər birgə şəkildə həyata keçirildikdə, şagirdlərin davranışlarının yaxşılaşması və məktəb mühitinin sağlamlaşması mümkün olacaq".

Çiçək Sadatova

Telegramda izləyin